Гожся каникул водзвылын асланыс сессия вылын Коми Республикаысь Госсӧветса депутатъяс зільӧмаӧсь вит час. Кывзӧмаӧсь куим доклад да видлалӧмаӧсь ветымын сайӧ сёрнитантор.

Судьяав кӧть 70 арӧсӧдз

Депутатъяс медводз донъялӧмаӧсь мирӧвӧй судьяясӧ инасьысьясӧс. Ӧкмыснансӧ ошкӧмаӧсь. Такӧд тшӧтш пыртӧмаӧсь вежсьӧмъяс "Мирӧвӧй судьяяс йылысь" республикаса оланпасӧ, медым сійӧ лӧсяліс федеральнӧйлы, бӧръясӧ выльмӧдӧмаӧсь да. Воддза оланпас сертиыс судьяавны позьӧ вӧлӧм вит во, а индылісны кӧ мӧдысь, быд регионын торйӧн урчитлӧмаӧсь, мый дыра позьӧ нӧшта уджавны. Комиын судьяавлӧмаӧсь куим во, а мӧдысь шуӧмаясыс – нӧшта сизим во. Ӧні федеральнӧй оланпас серти судья первой зіляс куим во, а индасны кӧ мӧдысь – дыр-ӧ ачыс кӧсъяс да вермас, но 70 арӧс тыртӧдз. Выльмӧдӧм оланпасыс лоас вына июль 5 лунсянь.

Чиналысь пенсиясӧ чинтасны?

Федеральнӧй оланпас серти ковмӧма стӧчмӧдны и регионса мукӧд нормативнӧй акт. Сідз, веж-сьӧмъяс пыртӧмаӧсь оланпасӧ, код серти госслужащӧйлы да муниципалитетса чиналы арталӧны сідз шусяна выслугаысь пенсия. Ӧні бӧрйысигӧн ылӧдчӧмысь, избиркомлысь уджсӧ торкӧмысь, мошенничайтӧмысь, сьӧм зепталӧмысь либӧ вузасьӧм кузя таргайтӧмысь, оланпас торкалӧмӧн нажӧвитчӧмысь, госконтракт дасьтігӧн да конкурсъяс нуӧдігӧн ылӧдчӧмысь, ягын гусьӧн керасьӧмысь, уджыскӧд йитчӧм вывтіасьӧмысь, государственнӧй да внебюджетнӧй фондысь сьӧм таргайтӧмысь, госреестрӧ ылӧдчана юӧр пыртӧмысь, гособоронзаказ збыльмӧдігӧн сьӧм пайкӧмысь, гусьӧн предпринимателялӧмысь, взятка сетӧм-босьтӧмысь да та дырйи отсасьӧмысь да мукӧд мыжысь, выслугаысь пенсиясӧ чина морт воштас. 2015 восянь Комиын дзескыдінӧ пуксьӧдӧмаӧсь уна чина коррупционерӧс, но выль оланпас улас веськаласны сӧмын найӧ, кодъяслысь мыжалан приговорсӧ вынсьӧдісны 2020 вося январь 1 лунысь сёрӧнджык. Мукӧд чинаыслы майшасьны оз ков: сутшкасьысь сутуга сайын пукаліганыс налы и водзӧ "войталас" бур пенсия.

Суйӧрсайсалы оз позь

Парламентарийяс пыртӧмаӧсь вежсьӧм и Коми Республикаса Оланподулӧ. Ӧнісянь регионса юралысьӧн да Госсӧветса депутатӧн вермас лоны морт, коді пыр олӧ Россияын, и сылӧн абу суйӧрсайса подданство йылысь некутшӧм кабала-документ.

Федеральнӧй серти стӧчмӧдӧмаӧсь и регионын бӧрйысьӧм да референдум нуӧдӧм йылысь оланпасъяс. Содтӧдыс уна. Сідз, баллотируйтчӧ кӧ дасысь унджык кандидат, ресизбирком Россияса ЦИК-кӧд сёрнитчӧм бӧрын на йылысь юӧрсӧ меститас оз бюллетеньӧ, а торйӧн. Кандидатыс кӧ суйӧрсайса агент либӧ уджалӧ татшӧмыскӧд, та йылысь быть колӧ юӧртны и избиркомыслы, и бӧрйысьысьяслы. Бӧрйысьны кӧ шуӧма некымын лун, та дыра оз позь и ышӧдны йӧзсӧ.

Сюрукӧс школа йӧрӧ оз лэдзны

Регионлы инмана унджык оланпассӧ кӧ депутатъяс вынсьӧдӧмаӧсь ӧтсӧгласӧн, гортса пемӧсъяс гӧгӧр дыркодь вензьӧмаӧсь.

Коми сикт-грездын важысянь пастукӧс медавлісны сӧмын мӧс видзны, а вӧв, кӧза-баля, курӧг-дзодзӧг пыр йирсисны ас кежаныс.

Комиысь юстицияса министр Алексей Осташов юӧртӧма, мый дӧзьӧртӧг шӧйтысь гортса пемӧсъяс абу нин ӧтчыд люкасьлӧмаӧсь машинакӧд. А кольӧм во Изьва районын ӧш уськӧдчӧма да ёна дойдалӧма аньӧс. Пемӧсыслысь кӧзяинсӧ жӧ сӧмын стрӧжитӧмаӧсь таысь.

–Ме Чилимдінысь. Сэні вӧвъяс шӧйтӧны сиктӧдыс чукӧрӧн, жуглӧны машина рӧмпӧштан, потшӧс, пос, талялӧны клумбаяс, – висьталӧма министр. – Ог гӧгӧрво, мый вӧчӧны гортса пе-мӧсъяс челядьлӧн "Гудвин" шӧриндорса скверын, стадион вылын, школа да детсад, а сідзжӧ усьӧмаясӧс мемориал дорын? Некӧн сэсся йирсьӧдны скӧтсӧ?

Депутатъяс вӧзйӧмаӧсь, сикт-грездын стӧча индыны, кытчӧ гортса пемӧслы туйыс пӧдса. Оз кӧ тайӧс вӧчны, ставыс коляс важ ног. Но муниципалитетса администрация кӧ индас татшӧминъяссӧ, а сэні и водзӧ мӧдасны йирсьыны вӧв, мӧс, кӧза-баля, дзодзӧг, курӧг либӧ весиг верблюд да осёл, кӧзяеваыслысь перъясны штрап. Торъя мортлысь косӧдасны 1.000-3.000, чиналысь – 3.000-10.000, а организация-котырлысь – 10.000-50.000 шайт. Мӧдысь кӧ кутасны сюраӧс школа дорысь, штрапыс содас некымын пӧв. Шуам, организациялысь косӧдасны сё сюрсӧдз нин.

Томуловлы войся барӧ ӧдзӧсыс пӧдса

Регионса некымын оланпас инмӧ томуловлы. Сідз, войся бар-клубъясӧ пыранінын быть колӧ ӧшӧдны юӧр, мый тыр арлыдтӧмлы сэтчӧ ӧдзӧсыс пӧдса. Но татшӧмыс кӧ паныдасяс юан-гажӧдчанінас, та йылысь колӧ юӧртны бать-мамыслы либӧ ныв-зон вӧсна кывкутысьыслы да корны, медым пыр жӧ нуӧдісны быдтассӧ. Тыр арлыдтӧмыс кӧ оз висьтась, колӧ корны полицияса сотрудникъясӧс, кодъяс корсясны-тӧдмаласны бать-мамсӧ.

Депутатъяс нӧшта вынсьӧдӧмаӧсь нормативнӧй акт, мый серти тыр арлыдтӧмлы оз позь вузавны сідз шусяна энергетик. Тайӧ юанторйыс оз коддзӧд, но ёна тшыкӧдӧ томъяслысь дзоньвидзалунсӧ.

Куим мортлы – оланпас

Ошкӧмаӧсь и оланпас, код серти медицинаын зільысьлы позьӧ асэмбуравны служебнӧй патерасӧ. Но тайӧс вермас вӧчны сійӧ, коді дас воысь дырджык уджаліс государственнӧй медучреждениеын да та дыра жӧ оліс служебнӧй патераас. Та дырйи мед сылӧн аслас, гӧтыр-верӧсыслӧн, челядьыслӧн эз вӧв некутшӧм мӧд оланін. Ӧні пӧ Комиын пӧ тайӧ оланпасыс инмас… куим медработниклы.

Уна челядялы отсӧг

Парламент ошкӧма и уджтас, код йылысь ми юӧртлім нин газетлӧн воддза номерын. Сідз, семьялы, кӧні быдтӧны тыр арлыдтӧм сизим да унджык челядьӧс, мӧдасны вичмӧдны содтӧд сьӧм. Школаӧ пыригкежлӧ дасьтысьӧм могысь 6-18 арӧса быд кагалы вонас ӧтчыд мӧдасны вичмӧдны вит сюрс шайтӧн. Таысь кындзи семьялы, коді олӧ Комиын вит воысь дырджык да кӧні быдтӧны тыр арлыдтӧм сизим да унджык челядьӧс, автомашина ньӧбӧм могысь вичмӧдасны 1,2 миллион шайт.

Воркутаысь депутат Руслан Магомедов вӧзйӧма вынсьӧдны уна челядя семьялы инмана нӧшта ӧти оланпас. Татшӧм семьяыслы поездӧн серти лунвылӧ ветлынысӧ донтӧмджык ас машинаӧн. Но Воркутасянь да Интасянь тадзисӧ он письт, туйыс абу да. Машинасӧ ковмӧ нуны поездӧн, а тайӧ зэв дона. Воркутаын 800, а Интаын 300 гӧгӧр уна челядя семья. И бур пӧ эськӧ вӧлі, вонас ӧтчыд кӧ налы вичмӧдісны сьӧм Воркутасянь да Интасянь Сосногорскӧдз да бӧр автомашинасӧ поездӧн нуӧм могысь.

Колӧ на Арктикаса гектаръяс юклыны

Депутатъяс шуӧмаӧсь сетны Комиын "Почёта гражданин" ним Вячеслав Худяевлы (государственнӧй мортлы, туй да стрӧитчан юкӧнса ветеранлы) да Николай Чёрныйлы (видз-му овмӧсса предприятиеӧн веськӧдлысьлы, коді 1990-ӧд вояссянь юрнуӧдӧ Зеленечса чипан видзан фабрикаӧн).

Бӧръявыв парламентарийяс кывзӧмаӧсь куим доклад. На водзын висьтасьӧмаӧсь Госдумаса депутатъяс Ольга Савастьянова да Ирина Чиркова. Аслас зільӧм йылысь юӧртӧма и Комиын мортлысь право дорйысь Надежда Быковская.

Парламентса депутатъяслы личӧдчыны оз на позь. Госсӧветӧн веськӧдлысь Сергей Усачёв юӧртӧма, мый июль шӧрын бара на ковмас чукӧртчывны, медым вынсьӧдны нормативнӧй актъяс, кодъяс серти мӧдасны юклыны сідз шусяна Арктикаса гектаръяс.

Гижӧдсӧ дасьтіс Николай Размыслов