Конецбор – Печора юлӧн веськыд берегын, Печора карсянь 70 километр ылнаын грезд. XVIII нэмын Улыс Новгородысь власьтлӧн вывтіасьӧмысь татчӧ пышйӧмаӧсь енлы важ ног эскысь Денисовъяс. Денисов рӧдысь петӧм ань, Печора карса старообрядечьяслӧн общинаысь старӧста Лидия Кононовакӧд ми волім войвывса ылі грездӧ.
Пожӧма яг да козъя вӧр пӧвстын
Конецбор шензьӧдӧ медводдза здуксяньыс нин. Синмӧ дзик пыр шыбитчис Айму вӧсна Ыджыд тышса геройясӧс казьтылан пас дорын кыз чептӧн потшӧм вӧр ді.
Кыдз гӧгӧрвоӧдіс Лидия Кононова, тайӧ шог местаас дзебӧма мыжтӧг мыждӧмаясӧс, кодъясӧс нуӧмаӧсь ва кузя да вой кежлас овмӧдӧмаӧсь татчӧс войтыр ордын. Асывнас тшыгъялӧм да помтӧг мудзӧм йӧзысь унаӧн абу садьмӧмаӧсь…
Конецборын мӧд аслыспӧлӧс ин – пожӧма яг. Кыдз тӧдмалі, сійӧ буретш тані и помасьӧ, водзӧсӧ быдмӧны козъяс нин. Та понда овмӧдчӧминсӧ Конецборӧн и нимтӧмаӧсь.
Татчӧс олысьяс юкӧны ассьыныс чужанінсӧ важ да выль вылӧ. Важ Конецборын зымвидзӧны 100 да весиг 200 вося зумыд керкаяс, а дзик орччӧн – киссьӧм-пӧлыньтчӧм стрӧйбаяс. Выль Конецборын керкаясыс яръюгыдӧсь, мичаӧсь, а мукӧдыслӧн весиг асланыс… чужӧмбан.
Грездын эм прӧст кад коллялан керка да пошта. Но медся мича стрӧйбаыс тані – школа. Грездсӧ кытшовтӧм бӧрын ми Лидия Васильевнакӧд бергӧдчим важ юкӧнас.
Денисовъяс
Конецборын унджык олысьыс – Денисовъяс.
–Тайӧ миян рӧдлы подув пуктысь Денисовъяс, кодъясӧс кедзовтісны-ӧтдортісны эскӧмсьыс, да найӧ медбӧрын овмӧдчисны Конецборын, – гӧгӧрвоӧдіс Лидия Кононова, нывдырйиыс Денисова. – Но медводдзаӧн татчӧ воӧма Улыс Новгородысь Алексей Иванович Денисов прапӧльӧй рӧдвуж-матыссаыскӧд. Овмӧдчӧмаӧсь найӧ Саваягын, талун сійӧ Вуктыл район улӧ пырӧ. Но кор сэні кыпӧдӧмаӧсь никониан вичко да мырдӧн тшӧктӧмаӧсь ветлӧдлыны сэтчӧ староверъясӧс, прапӧльӧй семьянас вуджӧма Печора районса Конецборӧ. Та йылысь меным висьталіс Сыктывкарын олысь ылыс рӧдвуж Николай Денисов. Ме коркӧ кӧсъя ветлыны Улыс Новгородӧ туясьыштны сэтчӧс архивын, медым стӧчджыка нин тӧдмавны матыссаяслысь олан туйсӧ.
Лидия Васильевна петкӧдліс, кӧні грездын вӧлӧма старообрядечьяслӧн шойнаыс. Талун гуасянінас сӧмын ӧти крест, кӧні гижӧма: "Тані дзебӧма Василий В. Шахтаровӧс, Татьяна А. Шахтароваӧс, Матрена М. Шахтароваӧс".
Кӧть эськӧ, шуам, Матрена Степановна Бажуковаӧс дзебӧмаӧсь татчӧ 1943 воын на, тшӧтш важ ногӧн эскан ногӧн. Гу вылас – креста да ӧбраза вевта горт.
–Тані жӧ куйлӧны менам пӧльӧй да пӧчӧй, – висьталіс Лидия Кононова.
Конецборса шойнасянь бура тыдалӧ, кӧні сулалӧма старообрядеч Ирина да Лазарь Денисовъяслӧн керкаыс.
Батьсӧ – дзескыдінӧ, пиыслы – орден
–Кӧть Денисовъяслӧн керкаыс абу нин, – шуис Лидия Васильевна, – важ ног эскысьлы тайӧ местаыс ӧнӧдз тӧдчана, ӧд буретш тані ыджыд праздникъяс дырйи нуӧдлісны служба.
Лазарь Михайловичлӧн олан туйыс вӧлӧма сьӧкыд.
–Лазарь Денисовыс – менам пӧльлӧн вок, – юӧртіс ань. –Квайт во служитӧма флотын, гортас бергӧдчӧм бӧрын конюкалӧма. Арест улӧ босьтӧмаӧсь 1941 воын, а мӧд вонас Коми АССР-са Вылыс Ёрд мыждӧма сійӧс РСФСР-са УК-лӧн 2-ӧд юкӧнысь 58-10 статья серти (Сӧвет власьтлы паныд мунӧм-шуасьӧмысь) да шуӧма 10 во кежлӧ йӧршитны дзескыдінӧ. Сэк жӧ Лазарь Михайловичлӧн Егор Лазаревич пиыслы сьӧлӧмсянь уджсьыс сетӧмаӧсь Социалистическӧй Уджвывса Герой ним да пасйӧмаӧсь Ленин орденӧн. Колӧ шуны, Конецборын сылы ӧтнаслы вичмӧма татшӧм ыджыд нимыс да наградаыс!
Тӧдӧма кулан лунсӧ
Грездӧн тӧдмасигӧн Лидия Васильевна 100-200 вося керкаяс дорын сувтыштлігмоз висьтавліс, кутшӧм шензьӧдана йӧз сэні овлӧмаӧсь.
–Тані овлӧма Ирина, зэв повтӧм ань, коді нуӧдлӧма экспедицияяс Войвыв кытшбердса Уралӧ. Войдӧр сылӧн вӧлӧма зэв ыджыд керка, да сотчӧма, сы пыдди и кыпӧдлӧма талун киссян выйӧдз нин воӧм оланінсӧ, – индіс вомъёртӧй. – Иринакӧд олӧма старовер Александр, коді кылӧма-тӧдӧма ассьыс кулан лунсӧ. Кыдз шуӧма, сідзи и лоӧма.
Пётр да Марфа
Но эм Конецборын места, код йылысь ань висьталіс торйӧн нин шоныда. Талун сэні ӧнія кодь мича да лӧсьыд керка, кӧні олӧ Лидия Васильевналӧн вокыс – Василий Васильевич.
–Войдӧр тані сулаліс менам пӧль-пӧчлӧн, Марфа Васильевналӧн да Пётр Михайловичлӧн, керкаыс, – пасйис Лидия Кононова. – Марфа Васильевна вӧлӧма изьваса вужъя. Бать-мамыскӧд мунӧмаӧсь Из сайӧ кӧр стадаӧн, тыдалӧ, сэтчӧс инъясыс ялаӧн озырджыкӧсь да. А мӧ-дарӧ локтігас кӧръясыс Конецбор дорӧ вотӧдз пышъялӧмаӧсь. Тадзи пӧчӧй веськалӧма грездӧ да и кольччӧма овны.
Конецборын петӧма верӧс сайӧ Пётр Михайлович сайӧ. Чужтӧмаӧсь 16 челядьӧс, но ловйӧн кольӧма сӧмын квайтыс. Марфа Васильевна уджалӧма Конецборса Мичурин нима колхозын мӧс лысьтысьӧн. Пётр Михайлович конюкалӧма, вӧлӧма зэв киподтуя: вӧчалӧма и вӧв додь, и тасьті-пань, и пызан-улӧс да крӧвать-шкап. Сӧмын тай олӧмыс виччысьтӧг орӧма. Коркӧ вайӧ вӧлӧм вӧвъясыслы кос турун да паныдасьӧма морткӧд, коді, грездсаяс серти, гижалӧ вӧлӧм быдсикас доноссӧ. Мортыд и юалас, кытчӧ нӧ пӧ совхозлысь турунсӧ нуан? Пӧль вочавидзӧма, миян мӧсъяслы пӧ ӧд кӧрымыс тшӧтш колӧ. Вежавидзтӧмсьыс да нем повтӧмсьыс пӧльӧс босьтӧмаӧсь арест улӧ, а 1942 вося июль 13 лунӧ Коми АССР-са Вылыс Ёрд мыждӧма сійӧс РСФСР-са УК-лӧн 2-ӧд юкӧнысь 58-10 статья серти да шуӧма лыйлыны!
Сійӧ жӧ 1942 воас Марфа Васильевна пӧчлы, кыдз война кадся стахановечлы, сетӧмаӧсь Коми АССР-са Верховнӧй Сӧветлӧн Президиумлысь "За самоотверженную работу в колхозном производстве по выполнению военнохозяйственного плана сельскохозяйственных работ и обязательств по Всесоюзному социалистическому соревнованию за получение высокого, военного урожая в 1942 году" Почёт грамота.
Важ ног эскысьяслӧн "озырлун"
–Со тані и сулалӧма пӧль-пӧчлӧн керкаыс, – гӧгӧрвоӧдіс Лидия Васильевна Василий Васильевичлӧн гожся пусянінас пырӧм бӧрын. – Тані жӧ видзам пӧчлысь важся рӧмпӧштансӧ.
Василий Васильевич кульыштӧ Пётр Михайловичӧн на мастеритлӧм пызан вылысь клеёнкасӧ. Коркӧ Денисовъяслӧн ыджыд семьяыс чукӧртчылӧма сы сайын, пызан вылас весиг самӧвар пуктылан туйыс кольӧма.
Та дырйи ме весиг эг куж думыштлыны, мый тасянь пансяс старообрядечьяслӧн "озырлунӧн" – налӧн олӧмӧн да нэмӧвӧйся тӧжд-могӧн – пыдісянь тӧдмасьӧмӧй.
Некымын здук мысти Василий Васильевич петаліс Марфа да Пётр кадсянь на кольӧм амбарӧ да перйис сэтысь важся сундук-тылӧс. Вевтас пысалӧм кӧрт табличкаын гижӧд: "Эск. брон. "Наваринъ". В.А.Мезенцев. 1896 год".
–Лидия Васильевна, кытысь тайӧ? – юалі ме.
–Менсьым мӧд пӧльӧс, Василий Мезенцевӧс, босьтӧмаӧсь сар армияӧ, флотӧ, кӧні служитӧма "Наваринъ" эскадраса броненосец да "Варяг" крейсер вылын. 1904-1905 воын бергӧдчӧма служба вывсьыс, сьӧрсьыс вайӧма кутшӧмсюрӧ эмбур да тшӧтш и тайӧ тылӧссӧ.
Вӧралысь Денисовъяс
А Василий Васильевич петкӧдлӧ нин Денисов рӧдлысь мукӧд видзантор, на пӧвстын – мастерлӧн паса кирпич вӧчан бала. Бӧрвыв вомъёртӧй пасьталӧ пӧльыслысь лазсӧ да лэдзӧ менӧ видзӧдавны коми вӧралысьлысь кӧлуйсӧ. Шынельысь вурӧмторнас Василий Васильевич ӧнӧдз вӧдитчӧ.
–Миян пӧль-пӧчлӧн вӧлӧмаӧсь асланыс вӧралан угоддьӧяс да чӧс туй, кодӧс Денисовъяс писькӧдӧмаӧсь 1820 воӧ кымын, – висьталіс Лидия Васильевна. – Вӧлӧма и вӧр керка, но пӧльлӧн киссьӧма нин да, Василий вокӧй кыпӧдіс аслыс выльӧс.
Няня-солаӧсь
–А вӧралӧм кындзи нӧшта мый вӧчлӧмаӧсь тіян рӧдвужныд? Лунтырнас кутшӧм удж-нок бергӧдӧмаӧсь?
–Пӧчӧй висьтавліс, уна челядь да ыджыд овмӧс вӧсна пӧ ковмыліс зэв водз чеччыны. Нӧшта на и Из сайсянь вӧла-доддьӧн купечьяс волывлӧмаӧсь, ньӧблӧмаӧсь чери да дона ку, а вузавлӧмаӧсь вурсян машинка, дӧра, пищаль. 10-15 вӧла-доддяӧдз сувтлӧмаӧсь пӧч керка дорӧ, а туй выв войтыр пыравлӧмаӧсь керкаас. Та бӧрын торговечьяс мунлӧмаӧсь Медвежскӧйӧ, а бӧр туяс бара на пыравлӧмаӧсь Марфа Васильевна ордӧ. Пӧчӧ чӧсмӧдлӧма найӧс шом-йӧлӧн да шаньга-пӧжасӧн, – висьталіс ань.
Таысь кындзи Лидия Кононовалӧн рӧдвужыс отсасьлӧмаӧсь грездса мукӧд старообрядечлы, вермытӧмъяслы.
–Миян керкасянь неылын олӧма Агафья Денисова. Сылӧн куимнан пиыс усьӧмаӧсь Айму вӧсна Ыджыд тышын, а верӧссӧ паралич жугӧдӧма. Менам мамӧ отса-лӧма сылы гортгӧгӧрса удж-нок бергӧдны.
А миян суседка Ирина Бажукова синтӧммӧма да, мамӧ кӧкъямыс во чӧж ломтӧма пачсӧ, пыртлӧма пес-ва да пывсьӧдлӧма сійӧс, – водзӧ сёрнитім Лидия Кононовакӧд.
И талун Марфа да Пётр Денисовъяслысь рӧд кутысьясыс няня-солаӧсь да йӧзлы отсавны дасьӧсь.
Наталья Прокофьева
Снимокъясыс авторлӧн.
Водзӧ лоӧ на.
Комиӧдіс Елена Плетцер
